शब्द संग्रह MCQ Quiz - Objective Question with Answer for शब्द संग्रह - Download Free PDF

उत्तर - कटकट हा वात या शब्दाचा अर्थ नसलेला शब्द होईल.

कटकट म्हणजे भांडण, कज्जा किंवा तंटा होय.

वारा, एक विकार आणि दिव्याची वात हे वात या शब्दाचे वेगवेगळे अर्थ आहेत.

उत्तर - अश्व या शब्दाचा समानार्थी शब्द घोडा हा होईल.

तुरंग, वारु, वाजी, हय, तुरंगम हे सुद्धा अश्व या शब्दाचे समानार्थी शब्द आहेत.

समानार्थी शब्द - एखाद्या शब्दासाठी त्याच अर्थाचा दुसरा शब्द म्हणजे समानार्थी शब्द होय.

Additional Information

• वृषभ या शब्दाचा समानार्थी शब्द बैल हा होईल.
• साप या शब्दाचा समानार्थी शब्द सर्प हा होईल.
• अर्जुन या शब्दाचा समानार्थी शब्द पार्थ हा होईल.

उत्तर - कृतज्ञ या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द कृतघ्न हा होईल.

विरुद्धार्थी शब्द - जे शब्द कोणत्याही शब्दाला विरुद्ध अर्थ देतात अशा शब्दांना विरुद्धार्थी शब्द असे म्हटले जाते.

Additional Information

• कृत्रिम या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द नैसर्गिक हा होईल.
• कृश या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द स्थूल हा होईल.
• कृपण या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द उदार हा होईल.

उत्तर - उताणा या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द पालथा हा होईल.

विरुद्धार्थी शब्द - जे शब्द कोणत्याही शब्दाला विरुद्ध अर्थ देतात अशा शब्दांना विरुद्धार्थी शब्द असे म्हटले जाते.

सरळ या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द तिरपा किंवा वक्र होईल.

उत्तर: 3) जाणीवपूर्वक

Key Points
स्पष्टीकरण:

• सहजपणे: कोणतेही प्रयत्न न करता किंवा अडचण न येता केलेले, हे हेतुपुरस्सरच्या अर्थाशी जुळत नाही.
• अनायासे: सहज किंवा सोपे, प्रयत्न न करता केलेले, हेतुपुरस्सरच्या विरुद्ध अर्थ दर्शवतो.
• जाणीवपूर्वक: विचारपूर्वक, उद्देशाने किंवा हेतू ठेवून केलेले, जो 'हेतुपुरस्सर' या शब्दाचा योग्य समानार्थी आहे.
• स्वाभाविकपणे: नैसर्गिकरीत्या किंवा आपोआप होणारे, जो हेतुपुरस्सरशी संबंधित नाही.

म्हणून, 'हेतुपुरस्सर' चा योग्य समानार्थी शब्द 'जाणीवपूर्वक' आहे.

उत्तर- (a) - (ii), (b) - (iii), (c) - (i), (d) - (iv)

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते.

Important Points

उत्तर- सुधा

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते.

अमृताहूनी गोड नाम तुझे देवा. या वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचा अर्थ सुधा असा होतो.

अमृता पियुष, संजीवनी अशीही इतर समानार्थी शब्द आहेत.

Additional Informationअन्य पर्यायांचे स्पष्टीकरण-

• पय- दूध
• क्षीर- दुध, खीर
• जीवन- आयुष्य

उत्तर - निर्जर या शब्दाचा समानार्थी शब्द ईश्वर हा होईल.

समानार्थी शब्द - एखाद्या शब्दासाठी त्याच अर्थाचा दुसरा शब्द म्हणजे समानार्थी शब्द होय.

Additional Informationपाणी या शब्दाचा समानार्थी शब्द जल हा होईल.

जर म्हणजे ताप येणे होय.

तोंड या शब्दाचा समानार्थी शब्द मुख हा होईल.

उत्तर - रसिक या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द अरसिक हा होईल.

विरुद्धार्थी शब्द - जे शब्द कोणत्याही शब्दाला विरुद्ध अर्थ देतात अशा शब्दांना विरुद्धार्थी शब्द असे म्हटले जाते.

Additional Information

• अनुकूल या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द प्रतिकूल हा होईल.
• हौशी या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द उदास हा होईल.
• गुणवंत या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द अवगुणी हा होईल.

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते. 

'चपला' म्हणजे वीज, विद्युल्लता. त्यामुळे जलद, पथ आणि कसर आणि जोडे हे शब्द 'चपला' या शब्दाचे समानार्थी शब्द नाही.

अशाप्रकारे पर्याय क्र. 4 म्हणजेच यापैकी नाही हा पर्याय बरोबर आहे.

उत्तर- फक्त (c) बरोबर

शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द:

• आपण बोलताना अनेकदा शब्दांची काटकसर करत असतो. म्हणजे एखादा शब्द असा वापरतो की ज्यामधून अनेक शब्दांनी व्यक्त होणारा, प्रकटणारा, आशय सांगितला जातो. 
• उदा. गाणे गाणारा, शिल्पे बनवणारा, नृत्य करणारा किंवा अगदी नकला करणारा माणूस असला की आपण सहज त्याचा उल्लेख 'कलाकार' किंवा 'कलावंत' असा करतो. 
• अशाच पद्धतीने कितीतरी शब्द आपण वापरत असतो. त्यामुळे भाषेला सौंदर्य प्राप्त होते, नेमकेपणा येतो. याच प्रकाराला व्याकरणात 'शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द वापरणे' असे म्हणतात.

सभेत धीटपणे भाषण करणारा किंवा बोलणारा- सभाधीट असतो.

अशा प्रकारे फक्त (c) बरोबर असा पर्याय योग्य आहे.

​ शब्दसमूह : अनेक शब्दांनी शब्दसमूह बनतो. या शब्दसमूहातून जो अर्थ प्राप्त प्राप्त  होतो त्याच अर्थासाठी एकच शब्द वापरणे म्हणजे  शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द होय.

Important Points

वरील  वाक्यात क्रांती या शब्दासाठी अकस्मात घडून आलेला बदल हा योग्य शब्दसमूह आहे .

समानार्थी शब्द-

एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.

मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 

सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते.

हय, अश्व आणि वारु ह्या तिन्हीही शब्दांचा अर्थ घोडा असा होतो.

केवळ श्वान ह्याचा अर्थ कुत्रा होत असल्याने हा पर्याय विसंगत आहे.

उत्तर - वीट या शब्दाचा समानार्थी शब्द उबग हा होईल.

कंटाळा, उदासीनता हे सुद्धा वीट या शब्दाचे समानार्थी शब्द आहेत.

समानार्थी शब्द - एखाद्या शब्दासाठी त्याच अर्थाचा दुसरा शब्द म्हणजे समानार्थी शब्द होय.

Additional Information

• तिटकारा, अनादर, धिक्कार, हेटाळणी, हे तिरस्कार या शब्दाचे समानार्थी शब्द आहेत.
• त्रास, दु:ख, यातना हे क्लेश या शब्दाचे समानार्थी शब्द आहेत.
• तीव्र दु:ख, कळ, तिडीक, यातना हे वेदना या शब्दाचे समानार्थी शब्द आहेत.