वन्यजीव अभयारण्य आणि राखीव जीवावरण क्षेत्रे MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Wildlife Sanctuaries & Biosphere reserves - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर मध्यप्रदेश आहे.Key Points

• मध्य प्रदेशात 25 वन्यजीव अभयारण्य, 10 राष्ट्रीय उद्याने आणि 6 व्याघ्र प्रकल्प आहेत.
• व्याघ्र प्रकल्पांची सर्वाधिक संख्या मध्य प्रदेशात आहे.
• मध्य प्रदेशातील प्रमुख वन्यजीव अभयारण्ये
  • नौरादेही वन्यजीव अभयारण्य
  • फेन अभयारण्य
  • गांधी सागर अभयारण्य
  • खेओनी अभयारण्य
  • राष्ट्रीय चंबळ अभयारण्य
  • पचमढी अभयारण्य
  • संजय डुबरी वन्यजीव अभयारण्य​

Additional Information

• मध्यप्रदेशची प्रमुख राष्ट्रीय उद्याने
  • सातपुडा राष्ट्रीय उद्यान, बांधवगड राष्ट्रीय उद्यान, जीवाश्म राष्ट्रीय उद्यान, कान्हा राष्ट्रीय उद्यान, पेंच राष्ट्रीय उद्यान, वन विहार राष्ट्रीय उद्यान, पन्ना राष्ट्रीय उद्यान इ.
• मध्य प्रदेशातील सहा व्याघ्र प्रकल्प​
  • कान्हा व्याघ्र प्रकल्प
  • बांधवगड व्याघ्र प्रकल्प
  • पेंच व्याघ्र प्रकल्प
  • पन्ना व्याघ्र प्रकल्प
  • सातपुडा व्याघ्र प्रकल्प
  • आणि संजय दुबरी व्याघ्र प्रकल्प
• महाराष्ट्रात 48 वन्यजीव अभयारण्य, 6 राष्ट्रीय उद्यान आणि 6 व्याघ्र अभयारण्य आहेत.

लिंक: https://wii.gov.in/wildlife_sanctuaries

योग्य उत्तर पश्चिम घाट आहे.

Key Points 

• 4 जैवविविधतेचे हॉटस्पॉट्स आहेत: हिमालय, पश्चिम घाट, इंडो-बर्मा प्रदेश आणि सुंडालँड.
• या हॉटस्पॉट्समध्ये असंख्य स्थानिक प्रजाती आहेत.
• पश्चिम घाट द्वीपकल्पीय भारताच्या पश्चिम काठावर उपस्थित आहे आणि बहुतेक पानझडी वने आणि पर्जन्य वने त्याला व्यापतात.
  • या प्रदेशात 6000 वनस्पती प्रजाती आहेत ज्यापैकी 3000 स्थानिक आहेत.
  • या प्रदेशातील वनस्पती 190,000 किमी 2 मध्ये पसरली होती परंतु आता ती 43,000 चौकिमी पर्यंत कमी झाली आहे.
  • हा प्रदेश पक्ष्यांच्या 450 प्रजाती, 140 सस्तन प्राणी, 260 सरपटणारे प्राणी आणि 175 उभयचरांसाठी देखील ओळखला जातो.

Additional Information 

• सुंडालँड हॉटस्पॉट दक्षिण-पूर्व भारतात (पश्चिम बंगाल, बांग्लादेशच्या दक्षिण) मध्ये स्थित आहे.
  • सन 2013 मध्ये, संयुक्त राष्ट्र संघाने सुंडालँडला जागतिक जैवक्षेत्र राखीव म्हणून घोषित केले.
  • हा प्रदेश समृद्ध स्थलीय आणि सागरी परिसंस्थेसाठी प्रसिद्ध आहे.
  • हे जगातील जैविक दृष्ट्या सर्वात समृद्ध हॉटस्पॉट्सपैकी एक आहे ज्यामध्ये संवहनी वनस्पतींच्या 25,000 प्रजातींचा समावेश आहे, त्यापैकी 15,000 फक्त याच प्रदेशात आढळतात.
• हिमालयात ईशान्य भारत, भूतान, नेपाळचा मध्य आणि पूर्व भाग येतो.
  • या प्रदेशात 163 लुप्तप्राय प्रजातींची नोंद आहे ज्यात जंगली आशियाई जल म्हैस, एक शिंगी गेंडा आणि 10,000 वनस्पती प्रजातींचा समावेश आहे, त्यापैकी 3160 स्थानिक आहेत.
  • ही पर्वतरांग सुमारे 750,000 चौकिमी व्यापते.
• इंडो-बर्मा प्रदेश 2,373,000 चौकिमीच्या अंतरावर पसरलेला आहे, हा प्रदेश ईशान्येकडील राज्ये, म्यानमार, कंबोडिया, लाओस, थायलंड, व्हिएतनाम आणि चीनच्या दक्षिणेकडील भागांमध्ये पसरलेला आहे.
  • गेल्या 12 वर्षात, या प्रदेशात 6 मोठ्या सस्तन प्राण्यांच्या प्रजाती शोधल्या गेल्या आहेत: लार्ज-एंटलर मुंटजॅक, अ‍ॅनामाइट मुंटजॅक, ग्रे-शंकेड डॉक, अ‍ॅनामाइट स्ट्रीप्ड रॅबिट, लीफ डीअर आणि साओला.
• भारतातील लुप्तप्राय प्राण्यांच्या प्रजाती: रॉयल बंगाल टायगर, द ग्रेट एशियाटिक लायन, द स्नो लेपर्ड, द पिग नोज्ड फ्रॉग, द पिंक हेडेड डक.

1972 हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• वन्यजीव संरक्षण अधिनियम, 1972 हा भारतीय संसदेचा एक कायदा आहे, जो वनस्पती व प्राणी प्रजातींच्या संरक्षणासाठी लागू करण्यात आला आहे.
• 1972 पूर्वी, भारतात केवळ पाच राष्ट्रीय उद्याने होती.
• या अधिनियमानुसार, प्राण्यांची शिकार करणे, कत्तल करणे आणि त्यांना इजा करणे यास सक्त मनाई आहे. तसेच वनसंपत्तीची कापणी करण्यावर निर्बंध लादले गेले आहे.
• सदर अधिनियम, पर्यावरण आणि परिस्थितिकीय सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी देशातील वन्य प्राणी, पक्षी आणि वनस्पती प्रजातींच्या संरक्षणाची तरतूद करते.
• इतर बाबींसोबतच, सदर अधिनियम, अनेक प्राण्यांच्या प्रजातींची शिकार करण्यावर निर्बंध घालते. या अधिनियमात 2006 मध्ये शेवटची दुरुस्ती करण्यात आली होती.

वन्यजीव अधिनियमासाठी संविधानात्मक तरतुदी:

• भारतीय संविधानाचे अनुच्छेद 48A पर्यावरणाचे रक्षण व संवर्धन करण्यासाठी आणि वन्यजीव व वनांचे संरक्षण करण्यासाठी राज्याला निर्देश देते. सदर अनुच्छेद 1976 च्या 42 व्या संविधान दुरुस्तीद्वारे संविधानात जोडले गेले आहे.
• अनुच्छेद 51A, भारतातील लोकांसाठी काही मूलभूत कर्तव्ये लादते. त्यापैकी एक म्हणजे वने, सरोवरे, नद्या आणि वन्यजीवांसह नैसर्गिक पर्यावरणाचे संरक्षण आणि संवर्धन करणे आणि सजीव प्राण्यांबद्दल सहानुभूती बाळगणे.

Additional Information

भारतातील वन्यजीव संरक्षण अधिनियमाचा इतिहास:

• 1887 साली, ब्रिटीश भारतीय सरकारने वन्य पक्षी संरक्षण अधिनियम, 1887 या नावाने पहिला कायदा संमत केला होता. या कायद्यान्वये प्रजनन सत्रादरम्यान मारले गेलेले किंवा पकडले गेलेले निर्दिष्ट वन्य पक्षी ताब्यात घेणे आणि विक्री करणे प्रतिबंधित करण्याचा प्रयत्न केला गेला होता.
• 1912 साली, वन्य पक्षी व प्राणी संरक्षण अधिनियम नामक दुसरा कायदा लागू करण्यात आला होता. 1935 साली, वन्य पक्षी व प्राणी संरक्षण (सुधारणा) अधिनियम, 1935 मंजूर झाल्यावर यात सुधारणा करण्यात आली होती.
• ब्रिटीश राजवटीत वन्यजीव संरक्षणास प्राधान्य दिले जात नव्हते. 1960 मध्येच वन्यजीवांचे संरक्षण आणि काही प्रजाती नामशेष होण्यापासून रोखण्याचा मुद्दा ऐरणीवर आला होता.

योग्य उत्तर यवतमाळ आहे.

Important Points

• टिपेश्वर वन्यजीव अभयारण्य हे महाराष्ट्रातील यवतमाळ जिल्ह्यातील पांढरकावडा तालुक्यात येथे आहे.
• हे अभयारण्य सुमारे 148.63 चौ.किमी क्षेत्रामध्ये व्यापलेले आहे आणि हे वनाच्छादीत आहे.
• अभयारण्याच्या सभोवताली अनेक गावे वसलेली आहेत आणि त्यामुळे लोक जंगल, लाकूड, इत्यादींसाठी जंगलावर अवलंबून असतात.
• हे ठिकाण बरेच डोंगराळ आणि चढउतार असलेले आहे आणि त्यात विविध प्रकारचे वनाच्छादन आहे जे उंचीनुसार बदलते.
• हे ठिकाण तरस, चितळ, काळवीट, सांबर, जैकाल, वन्य डुक्कर, मोर, माकड, नीलगाय, वन्य मांजर, अस्वल आणि बऱ्याच प्राण्यांसाठी आश्रयस्थान आहे.

योग्य उत्तर नीलगिरी आहे.

Key Points 

• निलगिरी राखीव जीवावरण क्षेत्र
  • 'निलगिरी' चा शब्दशः अर्थ 'निळा पर्वत' असा आहे, हे नाव तमिळनाडू राज्यातील निलगिरी पठाराच्या निळ्या फुलांचे पांघरून घेतलेल्या  पर्वतांपासून तयार झाले आहे.
  • 1986 साली स्थापन झालेले हे भारतातील पहिले राखीव जीवावरण क्षेत्र होते. म्हणून, पर्याय 2 बरोबर आहे.
  • नीलगिरी पहिले राखीव जीवावरण क्षेत्राचे एकूण क्षेत्रफळ 5,520 चौरस किमी आहे.
  • हे पश्चिम घाटात आहे आणि तामिळनाडू, केरळ आणि कर्नाटकचा काही भाग व्यापलेला आहे.
  • जैविक विभागांचा संगम: हे उष्णकटिबंधीय वन जीवसंहतीचे उदाहरण देते जे जगातील आफ्रो-उष्णकटिबंधीय आणि इंडो-मलयान जैविक विभागांचा संगम दर्शवते.
  • कावेरी नदीच्या अनेक प्रमुख उपनद्या जसे की भवानी, मोयार, कबिनी, आणि चालीयार, पुनमपुझा इत्यादी इतर नद्या, त्यांचे स्रोत आणि पाणलोट क्षेत्र राखीव सीमेमध्ये आहेत.
  • टोडा, कोटा, इरुल्लास, कुरुम्बास, पनीया, अदियान, एडानादान चेट्टीस, चोलनिकेन्स, अल्लार, मलयान इत्यादी आदिवासी गट मूळचे राखीव आहेत.
  • मुदुमलाई वन्यजीव अभयारण्य, वायनाड वन्यजीव अभयारण्य, बांदीपूर राष्ट्रीय उद्यान, नागरहोल राष्ट्रीय उद्यान, मुकुर्ती राष्ट्रीय उद्यान आणि सायलेंट व्हॅली या संरक्षित क्षेत्रामध्ये संरक्षित क्षेत्रे आहेत.

Additional Information 

• सुंदरबन
  • बंगालच्या उपसागरातील गंगा, ब्रह्मपुत्रा आणि मेघना नद्यांच्या संगमामुळे तयार झालेल्या त्रिभुज प्रदेशामधील हा एक खारफुटीचा प्रदेश आहे.
  • हे भारताच्या पश्चिम बंगाल राज्यातील हुगली नदीपासून बांग्लादेशच्या खुलना विभागातील बालेश्वर नदीपर्यंत पसरलेले आहे.
• नंदा देवी राष्ट्रीय उद्यान किंवा नंदा देवी राखीव जीवावरण क्षेत्र
  • याची स्थापना 1982 मध्ये झाली.
  • 1988 मध्ये, नंदा देवी राष्ट्रीय उद्यान आणि त्याच्या आसपासचा परिसर युनेस्कोच्या MAB कार्यक्रमांतर्गत राखीव जीवावरण क्षेत्र म्हणून घोषित करण्यात आला.
  • उत्तर भारतातील उत्तराखंडच्या चमोली गढवाल जिल्ह्यातील नंदा देवीच्या शिखराभोवती वसलेले हे राष्ट्रीय उद्यान आहे.
  • संपूर्ण पार्क समुद्रसपाटीपासून 3,500 मीटरपेक्षा जास्त उंचीवर आहे.
• पचमढी राखीव जीवावरण क्षेत्र
  • हे मध्य भारतातील मध्य प्रदेश राज्याच्या सातपुडा पर्वतरांगामध्ये वापरात नसलेले संरक्षण क्षेत्र आणि राखीव जीवावरण क्षेत्र आहे.
  • भारत सरकारने 1999 मध्ये संवर्धन क्षेत्र तयार केले. त्यात हिमालयीन शिखर आणि खालच्या पश्चिम घाटातील प्राणी देखील आहेत.

योग्य उत्तर ओडिशा आहे.

• 'सिम्लीपाल बायोस्फीअर निश' हे ओडिशामध्ये आहे.

Key Points 

• सिमिलीपाल राष्ट्रीय उद्यान हे भारताच्या ओडिशा राज्यातील मयूरभंज जिल्ह्यात 2,750 किमी ² व्यापलेले राष्ट्रीय उद्यान आणि व्याघ्र प्रकल्प आहे.
• हा मयूरभंज हत्ती अभयारण्यचा एक भाग आहे, ज्यामध्ये तीन संरक्षित क्षेत्रांचा समावेश आहे - सिमिलिपाल व्याघ्र प्रकल्प, 191.06 किमी² सह हदगढ वन्यजीव अभयारण्य आणि 272.75 किमी² सह कुलडिहा वन्यजीव अभयारण्य .
• सिमलीपाल नॅशनल पार्कचे नाव परिसरात वाढणाऱ्या लाल रेशीम कापसाच्या झाडांच्या विपुलतेवरून पडले आहे.
• हे भारतातील 7 वे सर्वात मोठे राष्ट्रीय उद्यान आहे.
• हे उद्यान बंगाल वाघ, आशियाई हत्ती, गौर, आणि सी हौसिंघा यांचे घर आहे . जोरांडा आणि बरेहीपानी फॉल्स सारख्या काही सुंदर धबधब्यांसह.
• भारत सरकारने 1994 मध्ये सिमलीपालला बायोस्फियर म्हणून घोषित केले.
• हे संरक्षित क्षेत्र 2009 पासून युनेस्को वर्ल्ड नेटवर्क ऑफ बायोस्फीअर रिझर्व्हजचा भाग आहे.

Additional Information

ओडिशा

• राज्याची स्थापना: 1 एप्रिल 1936.
• राजधानी: भुवनेश्वर.
• मुख्यमंत्री: नवीन पटनायक.
• राज्यपाल: गणेशीलाल.
• अधिकृत भाषा: ओडिया.
• ओडिसाचे जुने नाव कलिंग होते.
• ओडिसाची टॅगलाइन "अतुल्य भारताचा आत्मा" आहे.
• भुवनेश्वर ही ओडिसाची राजधानी आहे आणि 'टेम्पल सिटी' आणि 'कॅथेड्रल सिटी ऑफ इंडिया' म्हणून ओळखली जाते.
• राउरकेला ही ओडिसाची औद्योगिक राजधानी आहे.
• कटक ही ओडिसाची सांस्कृतिक राजधानी आहे.
• कटक 'मिलेनियम सिटी आणि सिल्व्हर सिटी' म्हणून ओळखले जाते.
• ओडिसाचे उच्च न्यायालय कटक येथे आहे
• ओडिसा येथे कोणार्क सूर्य मंदिर 'ब्लॅक पॅगोडा' म्हणून ओळखले जाते.
• जगनाथाचे मंदिर ओडिसामधील पुरी येथे आहे.
• चिल्का तलाव हे भारतातील सर्वात मोठे खारट पाण्याचे सरोवर आहे.
• हिराकुड हे महानदीवर बांधलेले जगातील सर्वात लांब धरण आहे .
• महानदीला ओडिसाचे दुःख म्हणून ओळखले जाते.
• नंदनकानन व्याघ्र प्रकल्प हे पांढऱ्या वाघांसाठी प्रसिद्ध आहे.
• पारादीप हे ओडिसाचे प्रमुख बंदर आहे.

पंजाब

• राज्याची स्थापना: 1 नोव्हेंबर 1966.
• राजधानी: चंदीगड.
• मुख्यमंत्री : भगवंत सिंग मान.
• राज्यपाल : बनवारीलाल पुरोहित.
• अधिकृत भाषा: पंजाबी.
• पंजाबला 'पाच नद्यांची भूमी' (रावी, बियास, सतलज, झेलम आणि चिनाब) म्हणून ओळखले जाते.
• पंजाबला 'ग्रॅनरी ऑफ इंडिया' आणि 'ब्रेडबास्केट ऑफ इंडिया' म्हणून ओळखले जाते.
• लुधियाना हे भारताचे सायकल शहर म्हणून ओळखले जाते.
• प्रसिद्ध सुवर्ण मंदिर अमृतर येथे आहे.
• पंजाबचे उच्च न्यायालय चंदीगड येथे आहे.
• भारतातील पहिले क्रीडा संग्रहालय पटियाला येथे सुरू झाले.
• वाघा बॉर्डर पंजाबमध्ये आहे याला 'बर्लिनची आशियाची भिंत' म्हणूनही ओळखले जाते.

दिल्ली

• 1911 मध्ये कोलकाता येथून स्थलांतरित झाल्यावर दिल्ली भारताची राजधानी बनली.
• भारताच्या नवीन राजधानीचे उद्घाटन 13 फेब्रुवारी 1931 रोजी झाले.
• दिल्ली 1956 मध्ये केंद्रशासित प्रदेश बनले.
• 69 ^व्या घटनादुरुस्ती कायदा 1991 द्वारे 1992 मध्ये दिल्लीला राष्ट्रीय राजधानी प्रदेशाचा दर्जा देण्यात आला.
• दिल्ली पूर्वी इंद्रप्रस्थ म्हणून ओळखली जात होती.
• दिल्लीची रचना ब्रिटीश आर्किटेक्ट एडविन लुयटेन्स आणि हर्बर्ट बेकर यांनी केली होती.
• इंडिया गेट हे प्रामुख्याने "ऑल इंडिया वॉर मेमोरियल" म्हणून ओळखले जाते.
• लोटस टेंपल, जामा मशीद, कॅनॉट पॅलेस, हुमायून मकबरा, अक्षरधाम मंदिर आणि लाल किल्ला दिल्लीत आहे.
• पहिली आशियाई क्रीडा स्पर्धा 1951 मध्ये दिल्लीत झाली.
• इंदिरा गांधी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ दिल्ली येथे आहे.
• भारतातील पहिली फूड बँक दिल्ली येथे आहे.
• नवी दिल्ली हे भारतीय लष्कर, हवाई दल, नौदल, CBI, भारतीय रेल्वे, ITBP आणि पंजाब नॅशनल बँक यांचे मुख्यालय आहे.
• भारतातील पहिली चालकविरहित मेट्रो .
• दिल्ली हा भारतातील सर्वाधिक लोकसंख्येचा आणि सर्वात दाट लोकसंख्येचा केंद्रशासित प्रदेश आहे.
• मुख्यमंत्री - अरविंद केजरीवाल.
• लेफ्टनंट गव्हर्नर - विनय कुमार सक्सेना

पश्चिम बंगाल

• राज्याची स्थापना: 26 जानेवारी 1956.
• जॉब चारनॉक हे कोलकाता शहराचे शिल्पकार आहेत.
• राजधानी: कोलकाता.
• मुख्यमंत्री: ममता बॅनर्जी.
• राज्यपाल: सी. व्ही. आनंदा बोस.
• अधिकृत भाषा: बंगाली.
• राजवाड्यांचे शहर आणि आनंदाचे शहर - कोलकाता.
• बंगालचे दु:ख: दामोदर.
• भारतातील पहिली भूमिगत रेल्वे व्यवस्था आणि पहिली मेट्रो रेल्वे सेवा कोलकातामध्ये स्थापन करण्यात आली.
• भारतातील पहिली IIT खरगपूर येथे स्थापन करण्यात आली.
• हिमालयन पर्वतारोहण संस्था दार्जिलिंगमध्ये स्थापन करण्यात आली.
• भारतातील सर्वात मोठा कँटिलिव्हर पूल - हावडा पूल.
• तांदूळ आणि तागाचे प्रमुख उत्पादक.
• जगातील सर्वात मोठा डेल्टा - सुंदरबन डेल्टा कोलकाता.
• सर्वात मोठे तारांगण - कोलकाता येथील बिर्ला तारांगण.
• राणीगंज ही भारतातील पहिली कोळसा खाण आहे.
• भारतातील पहिली टेलीग्राफ लाइन आणि टेलिफोन लाईन कोलकातामध्ये उभारण्यात आली.
• बंगाल बँक ही भारतात चेक प्रणाली (1784) सुरू करणारी पहिली बँक आहे .
• कोलकाता येथील ईडन गार्डन स्टेडियम हे 'लॉर्ड्स ऑफ आशिया' म्हणून ओळखले जाते.
• कोलकाता हे 'भारतीय फुटबॉलचा मक्का' म्हणून ओळखले जाते.

बरोबर उत्तर टायगर आहे.

Key Points

प्रोजेक्ट टायगर

• 1972 मध्ये भारतीय वन्यजीव संरक्षण कायदा मंजूर झाल्यानंतर हा भारतातील वन्यजीव संरक्षणाचा पहिला प्रकल्प होता.
• याची सुरुवात 1 एप्रिल 1973 रोजी जिम कॉर्बेट राष्ट्रीय उद्यानामध्ये करण्यात आली
• वाघांच्या संवर्धनाला चालना देण्यासाठी ही योजना सुरू करण्यात आली होती.
• प्रोजेक्ट टायगर हा जगातील सर्वात मोठा प्रजाती संवर्धन उपक्रम आहे.
• मोठ्या मांजरींच्या घटत्या लोकसंख्येला आळा घालणे आणि त्यांची संख्या वाढवण्याचे काम करणे हा या प्रकल्पाचा उद्देश आहे.
• या प्रकल्पाचे पहिले संचालक कैलास सांखला होते.
• हे केंद्र सरकारच्या पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालयाच्या अंतर्गत सुरू करण्यात आले.
• नोडल अंमलबजावणी संस्था: राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरण.​

योग्य उत्तर नीलगिरी आहे.

Key Points 

• निलगिरी राखीव जीवावरण क्षेत्र
  • 'निलगिरी' चा शब्दशः अर्थ 'निळा पर्वत' असा आहे, हे नाव तमिळनाडू राज्यातील निलगिरी पठाराच्या निळ्या फुलांचे पांघरून घेतलेल्या  पर्वतांपासून तयार झाले आहे.
  • 1986 साली स्थापन झालेले हे भारतातील पहिले राखीव जीवावरण क्षेत्र होते. म्हणून, पर्याय 2 बरोबर आहे.
  • नीलगिरी पहिले राखीव जीवावरण क्षेत्राचे एकूण क्षेत्रफळ 5,520 चौरस किमी आहे.
  • हे पश्चिम घाटात आहे आणि तामिळनाडू, केरळ आणि कर्नाटकचा काही भाग व्यापलेला आहे.
  • जैविक विभागांचा संगम: हे उष्णकटिबंधीय वन जीवसंहतीचे उदाहरण देते जे जगातील आफ्रो-उष्णकटिबंधीय आणि इंडो-मलयान जैविक विभागांचा संगम दर्शवते.
  • कावेरी नदीच्या अनेक प्रमुख उपनद्या जसे की भवानी, मोयार, कबिनी, आणि चालीयार, पुनमपुझा इत्यादी इतर नद्या, त्यांचे स्रोत आणि पाणलोट क्षेत्र राखीव सीमेमध्ये आहेत.
  • टोडा, कोटा, इरुल्लास, कुरुम्बास, पनीया, अदियान, एडानादान चेट्टीस, चोलनिकेन्स, अल्लार, मलयान इत्यादी आदिवासी गट मूळचे राखीव आहेत.
  • मुदुमलाई वन्यजीव अभयारण्य, वायनाड वन्यजीव अभयारण्य, बांदीपूर राष्ट्रीय उद्यान, नागरहोल राष्ट्रीय उद्यान, मुकुर्ती राष्ट्रीय उद्यान आणि सायलेंट व्हॅली या संरक्षित क्षेत्रामध्ये संरक्षित क्षेत्रे आहेत.

Additional Information 

• सुंदरबन
  • बंगालच्या उपसागरातील गंगा, ब्रह्मपुत्रा आणि मेघना नद्यांच्या संगमामुळे तयार झालेल्या त्रिभुज प्रदेशामधील हा एक खारफुटीचा प्रदेश आहे.
  • हे भारताच्या पश्चिम बंगाल राज्यातील हुगली नदीपासून बांग्लादेशच्या खुलना विभागातील बालेश्वर नदीपर्यंत पसरलेले आहे.
• नंदा देवी राष्ट्रीय उद्यान किंवा नंदा देवी राखीव जीवावरण क्षेत्र
  • याची स्थापना 1982 मध्ये झाली.
  • 1988 मध्ये, नंदा देवी राष्ट्रीय उद्यान आणि त्याच्या आसपासचा परिसर युनेस्कोच्या MAB कार्यक्रमांतर्गत राखीव जीवावरण क्षेत्र म्हणून घोषित करण्यात आला.
  • उत्तर भारतातील उत्तराखंडच्या चमोली गढवाल जिल्ह्यातील नंदा देवीच्या शिखराभोवती वसलेले हे राष्ट्रीय उद्यान आहे.
  • संपूर्ण पार्क समुद्रसपाटीपासून 3,500 मीटरपेक्षा जास्त उंचीवर आहे.
• पचमढी राखीव जीवावरण क्षेत्र
  • हे मध्य भारतातील मध्य प्रदेश राज्याच्या सातपुडा पर्वतरांगामध्ये वापरात नसलेले संरक्षण क्षेत्र आणि राखीव जीवावरण क्षेत्र आहे.
  • भारत सरकारने 1999 मध्ये संवर्धन क्षेत्र तयार केले. त्यात हिमालयीन शिखर आणि खालच्या पश्चिम घाटातील प्राणी देखील आहेत.

नोकरेक​ हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• भारतात 18 बायोस्फीअर संरक्षित आहेत जी सरकारने स्थापन केली आहेत जी नैसर्गिक अधिवासांच्या मोठ्या भागाचे संरक्षण करतात.

• भारतातील संरक्षित बायोस्फीअरची यादी खाली दिली आहे:

म्हणून, योग्य उत्तर आहे - नोकरेक.

Additional Information

• बायोस्फीअर रिझर्व हे संरक्षित क्षेत्रे आहेत जी वनस्पती आणि प्राण्यांच्या संवर्धनासाठी आहेत. त्यामुळे त्या परिसरात राहणाऱ्या आदिवासींचे पारंपारिक जीवनही पूर्ववत होते. ते त्या भागातील जैवविविधतेचे संवर्धन करतात.
• 18 बायोस्फीअर रिझर्व्हजपैकी दहा बायोस्फीअर रिझर्व्हजच्या जागतिक नेटवर्कमध्ये समाविष्ट केले गेले आहेत. ते आहेत:
  • सुंदरबन
  • नंदा देवी
  • मन्नारचे आखात
  • निलगिरी
  • नोकरेक
  • ग्रेट निकोबार
  • मानस 
  • सिमिलीपाल
  • पचमढी
  • अचनकमर-अमरकंटक

योग्य उत्तर आसाम आहे.

• मानस व्याघ्र प्रकल्प हा आसाममधील हिमालयाच्या पायथ्याशी स्थित आहे.

• मानस व्याघ्र प्रकल्प हा युनेस्कोचा जागतिक वारसा आहे.
• मानस राष्ट्रीय उद्यान हे राष्ट्रीय उद्यान, व्याघ्र प्रकल्प, हत्ती प्रकल्प आणि जैवमंडळ प्रकल्प आहे.
• मानस राष्ट्रीय उद्यानाचे नाव मानस नदीवरून पडले, जी संचयातून वाहते आणि ब्रह्मपुत्र नदीची प्रमुख उपनदी देखील आहे.
• 950 चौरस किमी क्षेत्राच्या विशाल भागात पसरलेल्या या राष्ट्रीय उद्यानात भूतानच्या रॉयल मानस राष्ट्रीय उद्यानाची सरहद्द आहे आणि आसाम रुफ्ड कासव, हिस्पिड ससा, सोनेरी लंगूर आणि पिग्मी हॉग यासारख्या प्रजाती आहेत.

आसाम 

• कामरूप हे आसामचे जुने नाव आहे.
• आसाम हे 'भारताचे चहाचे उद्यान' म्हणून ओळखले जाते.
•  आसाम चहा उत्पादन करण्यामध्ये भारतात अग्रेसर आहे.
• आसाम हे 'पूर्वोत्तर राज्यांचे प्रवेशद्वार' म्हणून देखील ओळखले जाते.
• आसामच्या भूतान व बांगलादेश यांच्याशी आंतरराष्ट्रीय सीमा संलग्न आहेत.
• गुवाहाटी ला 'पूर्वेचा दिवा' म्हणून ओळखले जाते.
• गुवाहाटी उच्च न्यायालय हे राज्यांच्या दृष्टीने सर्वात मोठे कार्यक्षेत्र आहे (4 राज्ये).
• जोरहाट ही आसामची सांस्कृतिक राजधानी आहे.
• ब्रह्मपुत्राला आसामचे दु: ख म्हणून ओळखले जाते.
• मानस राष्ट्रीय उद्यान शाही बंगाली वाघांसाठी प्रसिद्ध आहे.
• काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान त्याच्या एकशिंगी गेंडासाठी प्रसिद्ध आहे.
• औरंग राष्ट्रीय उद्यान मिनी काझीरंगा म्हणून ओळखले जाते.
• आसाममधील डिब्रू सैखोवा हे भारतातील सर्वात छोटे जैवमंडळ प्रकल्प आहे.
• ब्रह्मपुत्र नदीतील माजुली बेट हे जगातील सर्वात मोठे नदीचे बेट आहे.
• भूपेन हजारिका पूल किंवा ढोला सादिया पूल हा आसाममधील लोहित नदीवरील भारतातील सर्वात लांब पूल आहे.

आंध्र प्रदेश 

• आंध्र प्रदेश हे भाषेवर आधारित पहिले राज्य आहे.
• श्रीहरीकोटा हे भारतातील एकमेव उपग्रह प्रक्षेपण स्थानक आहे. 
• कोल्लेरू हा भारतातील सर्वात मोठा गोड्या पाण्याचे तलाव आहे.
• आंध्र प्रदेशला 'भारताचा कोहिनूर' म्हणून ओळखले जाते.
• आंध्र प्रदेशला 'दक्षिण भारतातील धान्यागार' आणि अंड्याचा कटोरा' म्हणून ओळखले जाते.
• विशाखापट्टणममध्ये भारताचे पहिले पाणबुडी संग्रहालय उभारले गेले.
• आंध्रप्रदेश हे पंचायत राज अंमलात आणणारे पहिले दक्षिण भारतीय राज्य आहे.
• तिरुपती हे प्रसिद्ध मंदिर आंध्र प्रदेशात आहे.

कर्नाटक 

• कर्नाटकचे जुने नाव म्हैसूर होते.
• म्हैसूर ही कर्नाटकची सांस्कृतिक राजधानी आहे.
• 1 नोव्हेंबर 1973 रोजी म्हैसूर कर्नाटक झाले.
• केम्पे गौडा हे बेंगळुरू शहराचे शिल्पकार आहेत.
• बंगळुरुमध्ये भारताचे पहिले सायबर पोलिस ठाणे सुरू केले.
• कर्नाटक हे आरोग्य अदालत सुरू करणारे भारतातील पहिले राज्य आहे.
• इस्रोचे मुख्यालय बेंगळुरूमध्ये आहे.
• बेंगळुरूला 'इलेक्ट्रॉनिक्स शहर', 'आत्महत्येचे शहर', 'सिलिकॉन व्हॅली ऑफ इंडिया' म्हणून ओळखले जाते.
• कर्नाटकातील विजापूर येथे भारतातील सर्वात मोठे घुमट आहे.
• कोलार सोन्याची खाण कर्नाटकात आहे.
• टीपू सुलतान संग्रहालय श्रीरंगपट्टनम येथे स्थित आहे.
• कोडगू हे 'भारतीय हॉकीचे पाळणा' म्हणून ओळखले जातात.

अरुणाचल प्रदेश 

• अरुणाचल प्रदेश जवळपास हिमालयांनी व्यापलेला आहे.
• अरुणाचल प्रदेश हे भारतातील पूर्वेकडील राज्य आहे.
• अरुणाचल प्रदेशला उगवत्या सूर्याचा प्रदेश आणि पहाटेचा प्रदेश म्हणून ओळखले जाते.
• अरुणाचल प्रदेश हा भारतीय ऑर्किड राज्य आणि वनस्पतिशास्त्रज्ञांचा स्वर्ग म्हणून ओळखला जातो.
• तवांग हा सर्वात मोठा बौद्ध मठ आहे.
• ई-कॅबिनेट प्रणाली असणारे अरुणाचल प्रदेश पहिले ईशान्य राज्य आहे.

योग्य उत्तर व्याघ्र प्रकल्प (प्रोजेक्ट टाइगर) आहे.

Key Points

• आपला राष्ट्रीय प्राणी, वाघ यांचे संवर्धन करण्यासाठी 1973 मध्ये 9 व्याघ्र प्रकल्पांसह व्याघ्र प्रकल्प (प्रोजेक्ट टाइगर) सुरू करण्यात आला.
  • व्याघ्र अभयारण्य मुख्य /तटस्थ प्रदेश धोरणावर स्थापित केले गेले आहेत. मुख्य क्षेत्रांना राष्ट्रीय उद्यान किंवा अभयारण्याचा कायदेशीर दर्जा आहे, तर तटस्थ प्रदेश किंवा परिधीय क्षेत्र हे वन आणि जंगल नसलेल्या जमिनीचे मिश्रण आहेत जे बहु-वापर क्षेत्र म्हणून व्यवस्थापित केले जातात.
  • ही पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालयाची केंद्र पुरस्कृत योजना आहे जी व्याघ्र राज्यांना नियुक्त व्याघ्र प्रकल्पांमध्ये व्याघ्र संवर्धनासाठी केंद्रीय सहाय्य प्रदान करते.
  • दिलेल्या भागात वाघांची संख्या किती आहे याचा अंदाज घेण्याच्या प्रक्रियेला 'व्याघ्रगणना' म्हणतात.
  • दर 4 वर्षांनी राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरण (NTCA) संपूर्ण भारतात व्याघ्रगणना करते.

Additional Information

काही व्याघ्र प्रकल्प आहेत:

योग्य उत्तर गीर आहे.​

Key Points

• गुजरातमधील गीर जंगलात 523 हून अधिक वन्य आशियाई सिंहांचे निवासस्थान आहे, तर साथीचे रोग आणि नैसर्गिक आपत्तींपासून त्यांचे दीर्घकालीन अस्तित्व सुरक्षित ठेवण्यासाठी भारतातील मध्य प्रदेशातील पालपूर-कुनो वन्यजीव अभयारण्यात त्यांना पुन्हा आणण्याची योजना सुरू आहे.
• गीर राष्ट्रीय उद्यान आणि वन्यजीव अभयारण्य, गुजरात, भारतातील तलाला गिर जवळ स्थित, एक जंगल, राष्ट्रीय उद्यान आणि वन्यजीव अभयारण्य आहे.
• 1965 मध्ये जुनागढच्या नवाबाच्या पूर्वीच्या खाजगी शिकार प्रदेशात त्याची स्थापना करण्यात आली होती, एकूण क्षेत्रफळ 1,412 चौरस किमी (545 चौरस मैल), त्यापैकी 258 चौरस किमी (100 चौरस मैल) राष्ट्रीय उद्यान म्हणून पूर्णपणे संरक्षित आहे आणि 1,153 चौरस किमी (445 चौरस मैल) हे वन्यजीव अभयारण्य म्हणून संरक्षित आहे.

Important Points

• सरिस्का व्याघ्र प्रकल्प हा राजस्थानमधील अलवर जिल्ह्यातील एक व्याघ्र प्रकल्प आहे.
• कान्हा व्याघ्र प्रकल्प हा भारतातील सर्वात मोठा व्याघ्र प्रकल्प आणि मध्य प्रदेश राज्यातील सर्वात मोठा राष्ट्रीय उद्यान आहे.
• बांधवगड राष्ट्रीय उद्यान हे मध्य प्रदेशातील उमरिया जिल्ह्यातील एक भारतीय राष्ट्रीय उद्यान आहे.

योग्य उत्तर कर्नाटक आहे.

• भद्रा वन्यजीव अभयारण्य हे व्याघ्र प्रकल्पाचा एक भाग म्हणून संरक्षित क्षेत्र आणि व्याघ्र अभयारण्य, चिक्कमगलुरू जिल्ह्यात, भद्रावती शहराच्या दक्षिणेस 23 किमी, चिक्कमगलुरूच्या वायव्येस असणाऱ्या तारिकेरे शहरापासून 38 किमी आणि कर्नाटक राज्यातील बेंगळुरू शहरापासून 283 किमी अंतरावर स्थित आहे.

Key Points

• कर्नाटक
  • राजधानी: बंगलोर
  • राष्ट्रीय उद्याने: अंशी राष्ट्रीय उद्यान, बांदीपूर राष्ट्रीय उद्यान, बन्नेरघट्टा राष्ट्रीय उद्यान, कुद्रेमुख राष्ट्रीय उद्यान, नागरहोल राष्ट्रीय उद्यान.
  • राज्य प्राणी: आशियाई हत्ती
  • राज्य पक्षी: चास
  • राज्य वृक्ष: भारतीय चंदन
  • राज्य फूल: कमळ (तगर)

Additional Information

• वेदांथांगल पक्षी अभयारण्य तामिळनाडूमध्ये आहे.
• वेदांथांगल हे स्थलांतरित पक्ष्यांचे निवास आहे जसे की पिनटेल, गार्गने, ग्रे वॅगटेल, ब्लू-पिंग्ड टील, कॉमन सँडपाइपर.
• वेदांथांगल हे देशातील सर्वात जुने जलपक्षी अभयारण्य आहे.
• वेदांथांगल सरोवर पक्षी अभयारण्य या परिसरात येणाऱ्या पक्ष्यांचे रक्षण करण्याची परंपरा प्राचीन काळापासून आहे.

A - 3, B - 4, C - 2, D - 1 हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

मानस जीवावरण राखीव क्षेत्र:

• डिसेंबर 1985 मध्ये, मानस राष्ट्रीय उद्यानाला युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित केले, यामध्ये एक व्याघ्र प्रकल्प, एक हत्ती राखीव क्षेत्र व एक जीवावरण राखीव क्षेत्राचा समावेश आहे.
• हे आसाममधील हिमालयाच्या पायथ्याशी स्थित आहे.
• याच्या पश्चिमेकडून मानस नदी वाहते.

सुंदरबन जीवावरण राखीव क्षेत्र:

• 2001 मध्ये युनेस्कोने सुंदरबनला जीवावरण राखीव क्षेत्र म्हणून दर्जा दिला.
• 1984 मध्ये स्थापित, सुंदरबन राष्ट्रीय उद्यानामध्ये, व्याघ्र अभयारण्यातील एक प्रमुख क्षेत्र आहे; ज्याला 1987 मध्ये युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित केले.
• हे भारताच्या पश्चिम बंगाल राज्यामध्ये स्थित आहे.

नंदादेवी जीवावरण राखीव क्षेत्र:

• हे भारतातील सर्वात प्राचीन उच्च-उंचीवरील भूदृश्य व युनेस्कोचे जागतिक वारसा स्थळ आहे.
• नंदादेवी व व्हॅली ऑफ फ्लॉवर्स राष्ट्रीय उद्यान ही यातील मुख्य क्षेत्र आहेत, जी जागतिक वारसा स्थळे आहेत.
• हे भारतातील उत्तराखंड राज्यामध्ये स्थित आहे.

पंचमढी जीवावरण राखीव क्षेत्र:

• 3 मार्च 1999 रोजी याची स्थापना करण्यात आली.
• हे भारतातील मध्यप्रदेश राज्यात स्थित आहे.
• पंचमढी जीवावरण क्षेत्राच्या कक्षेमध्ये पुढील तीन वन्यजीव संरक्षण घटकांचा समावेश होतो - बोरी अभयारण्य, सातपुडा राष्ट्रीय उद्यान आणि पंचमढी अभयारण्य.